Nasi na Golgocie Zachodu

Ks. Jacek M. Pędziwiatr

publikacja 29.04.2015 11:48

Najczęściej najpierw był donos, potem więzienie w Cieszynie a potem obóz. 70. rocznica wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Dachau przypomina także o kapłanach z terenu obecnej diecezji bielsko-żywieckiej, którzy znaleźli się za drutem kolczastym.

Nasi na Golgocie Zachodu Ks. Franciszek Smolarek: portret w Domu Parafialnym jego imienia Jacek Pędziwiatr /Foto Gość

Zwieńczeniem południowej nawy kościoła św. Jana Chrzciciela w Bielsku-Białej Komorowicach jest ołtarz Najświętszego Serca Pana Jezusa. To wotum wdzięczności budowniczego tutejszej świątyni ks. Franciszka Smolarka za ocalenie w gehenny wojennej. Ks. Smolarek urodził się w 1897 roku w Bielanach. Święcenia kapłańskie przyjął w 1922 r. Jeszcze przed wojną został proboszczem parafii św. Jana Chrzciciela w Komorowicach. Zajął się pracami przy budowie nowego kościoła, mającego zastąpić dotychczasową, drewnianą, zabytkową ale zbyt małą świątynię. Aresztowany na skutek donosu 23 kwietnia 1940 r. został przewieziony przez gestapo do więzienia w Cieszynie, pięć dni później przesłany do KL Dachau i tam zarejestrowany w obozowej ewidencji jako więzień nr 6540, dwa miesiące później trafił do KL Gusen. Zwolniony z obozu w listopadzie 1940 r. pracował następnie jako przymusowy robotnik w Rzeszy. Po wojnie wrócił i pełnił urząd proboszcza w Komorowicach do początku lat 70. ubiegłego wieku. Po powrocie dokończył dzieło budowy kościoła. Starą świątynię zdemontowano i przeniesiono do podkrakowskiej Woli Justowskiej. Konsekracja nowego kościoła miała miejsce w 1964 roku. Imię księdza Smolarka nosi dziś Dom Parafialny, zbudowany w pobliżu kościoła na początku XXI wieku.

Nasi na Golgocie Zachodu   Ołtarz Serca Jezusa - wotum za ocalenie z Dachau w Komorowicach Jacek Pędziwiatr /Foto Gość Ks. Smolarek przeżył obóz w Dachau i Gusen. Do końca życia uczestniczył w modlitewnych spotkaniach ocalałych kapłanów. Ma swój udział w budowaniu krypty pamięci księży-więźniów Dachau w sanktuarium św. Józefa w Kaliszu. Jego nazwisko widnieje na umieszczonej tutaj tablicy pamiątkowej. Nie jest bynajmniej jedynym księdzem z terenów obecnej diecezji bielsko-żywieckiej, który doświadczył piekła obozowego. Los w sposób szczególny doświadczył cierpieniem duchownych Śląska Cieszyńskiego. Wśród nich są między innymi: katecheta, publicysta i tłumacz ks. Rudolf Tomanek, współpracownik ks. Londzina w dziele krzewienia polskości ks. Stanisław Kukla oraz rektor seminarium w Widnawie ks. Franciszek Wrzoł.

W uroczystościach rocznicowych w byłym obozie koncentracyjnym w Dachau uczestniczy delegacja kapłanów naszej diecezji. Przewodniczy jej biskup pomocniczy Piotr Greger. W Dachau przebywało 1777 polskich księży diecezjalnych i zakonnych. 868 zginęło. Pozostałych przy życiu oswobodziły wojska amerykańskie 29 kwietnia 1945 r. Od 2002 r. data ta jest dla Kościoła w naszym kraju Dniem Męczeństwa Duchowieństwa Polskiego.

 

Sylwetki niektórych księży z diecezji bielsko-żywieckiej, którzy przebywali bądź zginęli w Dachau (na podstawie danych ze stron internetowych Pruchnej, Cieszyna oraz portalu encyklo.pl):

Ks. Jan Barabasz
Więzień gestapo w Bielsku, więzienia w Cieszynie, KL Dachau nr 15116.
Urodzony 16.05.1873 r. w Ustroniu pow. cieszyński, święcenia kapłańskie przyjął 5.07.1898 r., kanonik, proboszcz parafii w Czechowicach. Aresztowany 8.09.1939 r. rano – po odprawionej mszy św. i wraz z grupą 60 osób przewieziony do areszcie gestapo w Bielsku. Stamtąd, 22.01.1940 r. przetransportowany do więzienia w Cieszynie. Zwolniony 1.04.1940 r. pod warunkiem pozostania w Cieszynie i zerwania wszelkiej łączności z duchowieństwem oraz zgłaszania się co trzy dni na gestapo. Ponownie aresztowany 28.04.1940 r. i bezpośrednio przesłany do KL Dachau, tam zarejestrowany w obozowej ewidencji jako więzień nr 15116. Zginął w tym obozie 21.06.1941 r.

Ks. Zdzisław Belon
Urodził się w 1906 r. w Jarosławiu. Od 1910 r. mieszkał w Cieszynie. Święcenia kapłańskie przyjął 23 czerwca 1929. Jako wikary pracował w Janowie i Brzezinach Śląskich. Od września 1931 r. pracował jako katecheta w placówkach w Bielsku i Cieszynie. We wrześniu 1939 r. został powołany do czynnej służby wojskowej w charakterze kapelana 4. Pułku Strzelców Podhalańskich. 19 IX 1939 pod Tomaszowem Lubelskim dostał się do niewoli niemieckiej. Został osadzony w obozie oficerskim IX C w Rottenburgu. 18 kwietnia 1940 został przekazany do obozu w Buchenwaldzie, a 7 lipca 1942 r. przewieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie zmarł w czasie epidemii tyfusu.

Ks. Erwin Duda
Urodził się 1 września 1911 roku w Pruchnej w powiecie cieszyńskim. W Pruchnej ukończył 5 klas szkoły ludowej po czym w 1922 r wyjechał na dalsze kształcenie do polskiego gimnazjum w Bielsku. Świadectwo dojrzałości uzyskał 20 maja 1931 roku. Do święceń kapłańskich, które otrzymał 28 czerwca 1936 roku przygotowywał się na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz w Śląskim Seminarium Duchownym. Posługę duszpasterską zaczął pełnić w Boguszowicach, a od 1 września 1936 rozpoczął posługę w Radlinie przy kościele św. Marii Magdaleny. W połowie listopada został przeniesiony do posługi w Ustroniu. 23 kwietnia 1940 roku został jednak aresztowany przez gestapo i odwieziony do aresztu w Cieszynie skąd trafił do obozu w Dachau. Oficjalnie jako datę śmierci podaje się dzień 3 lutego 1942 roku. Poniższy tekst mówi jednak ogólniej, wyznaczając dzień śmierci na połowę stycznia 1942 roku w KL Dachau.

Ks. Franciszek Kałuża
Urodził się w 1877 roku w Kowalach na Śląsku Cieszyńskim. W 1903 r. przyjął święcenia kapłańskie. Następnie podjął posługę duszpasterską wikariusza w Łazach na Śląsku Cieszyńskim. W 1908 roku został powołany do Generalnego Wikariatu dla Śląska Austriackiego w Cieszynie, gdzie objął stanowisko kanclerza kurii biskupiej. W 1921 r. wstąpił do zakonu jezuitów w Starej Wsi. Był m.in. katechetą gimnazjalnym w Stanisławowie (1924-1925). Potem sprawował obowiązki superiora rezydencji w Krakowie przy kościele św. Barbary (1926-1928), Bukareszcie (1929-1930) i we Lwowie przy kościele Świętych Piotra i Pawła (1930-1933), gdzie w 1932 r. złożył śluby zakonne. Od września 1933 r. był superiorem rezydencji jezuickiej a zarazem proboszczem parafii Matki Boskiej Różańcowej w Rudzie. W 1938 r. został przeniesiony do Cieszyna, gdzie objął funkcję superiora rezydencji i administratora parafii Serca Jezusowego. Został aresztowany już 3 września 1939 r. przez gestapo. W tamtejszym więzieniu był przetrzymywany do kwietnia 1940 r., następnie przewieziony do obozu Sachsenhausen, a w końcu do Dachau, gdzie zmarł.

Ks. Karol Kałuża
Urodził się 21 października 1899 w biednej i licznej rodzinie górniczej w Załężu. Uczęszczał do gimnazjum w Katowicach. Chcąc uniknąć niemieckiej matury udał się do Bytomia, gdzie 10 października 1920 zdał egzamin dojrzałości. Po maturze, do końca marca 1921 roku, pracował w bytomskim Komisariacie Plebiscytowym. W październiku 1921 roku został przyjęty do Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie i rozpoczął naukę na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1923 roku był jednym z pierwszych kleryków należących do Śląskiego Seminarium Duchownego. 20 czerwca 1926 przyjął święcenia kapłańskie.
W czasie wakacji pomagał w pracy duszpasterskiej w Jedłowniku. Jako wikariusz pełnił posługę w parafiach: w Nowej Wsi, Królewskiej Hucie i w Mikołowie. 14 stycznia 1939 r. został zatwierdzony na stanowisku proboszcza w Skoczowie. W maju 1940 roku został aresztowany przez gestapo i osadzony w obozie w Dachau. Stamtąd przewieziony do kamieniołomów w Gusen. 8 grudnia 1940 trafił z powrotem do Dachau, gdzie zginął 9 listopada 1943 r. Posiadał wybitne zdolności pedagogiczne.

ks. Jan Sznurowacki
Urodził się w 1883 r. w Gnojniku na Śląsku Cieszyńskim W 1911 r. przyjął święcenia kapłańskie. Pełnił posługę duszpasterską w Rudzicy i Brennej. We wrześniu 1912 r. został mianowany katechetą w szkołach prowadzonych przez „Macierz Szkolną Księstwa Cieszyńskiego". W czerwcu 1915 r. został powołany do wojska, pełnił posługę kapelana w szpitalu w Śternberku koło Ołomuńca. Ze względu na stan zdrowia w 1917 r. został zwolniony ze służby wojskowej. Pod koniec I wojny światowej wrócił do Cieszyna. W 1935 r. przeszedł na emeryturę. 22 kwietnia 1940 został aresztowany przez gestapo, umieszczony w obozie w Dachau, gdzie zmarł.

Ks. Rudolf Tomanek
Urodził się w w 1879 r. Ropicy. Należał tam do tajnego polskiego stowarzyszenia „Jedność", którego celem było budzenie i podtrzymywanie ducha polskiego wśród młodzieży polskiej uczęszczającej do szkół niemieckich Śląska Austriackiego. Po święceniach kapłańskich, które przyjął w 1901 r. został wikarym w Cieszynie. Był cenionym katechetą, publicystą, autorem licznych dzieł i artykułów teologicznych, zwłaszcza z zakresu liturgii, tłumaczeń i kazań. Głosił kazanie na pogrzebie Henryka Sienkiewicza w 1916 roku. Był współpracownikiem „Przeglądu Homiletycznego" i „Nowej Biblioteki Kaznodziejskiej". W 1932 r. otrzymał godność prałata, a w 1934 został mianowany cenzorem książek. 18 kwietnia 1940 r. został aresztowany przez Gestapo, a następnie przewieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau, skąd trafił do Gusen. Ostatecznie 8 grudnia powrócił do Dachau i zginął śmiercią głodową.

Ks. Ludwik Wrzoł
Urodził się w 1881 r. w Zabrzegu. Po uzyskaniu W 1910 r. doktoratu z biblistyki, został profesorem Wyższego Seminarium Duchownego w Widnawie. W latach 1933-1938 był jego rektorem. W uznaniu zasług otrzymał godność tajnego szambelana papieskiego i papieskiego prałata domowego. Po zajęciu Czechosłowacji przez Hitlera schronił się w polskim Cieszynie, gdzie uczył w gimnazjum. W 1939 r. krótko zastępował proboszcza w Kończycach Wielkich, a od października 1939 r. administrował parafią w Ligocie. Tutaj aresztowano go 12 maja 1940 r. i po torturach w więzieniach w Bielsku i Cieszynie przetransportowano do obozu w Dachau. Stamtąd trafił do kamieniołomów w Gusen, gdzie zginął.

Ks. Stanisław Kukla
Urodził się w 1881 w Suszcu. W 1896 roku trafił do gimnazjum - małego seminarium Księży Misjonarzy w Krakowie. W 1905 uzyskał świadectwo maturalne. Po święceniach kapłańskich w 1909 r. zastępował przez dwa miesiące kapelana u urszulanek we Frywałdzie. Następnie pracował jako wikary i zarazem katecheta w duszpasterstwie w licznych parafiach. Był wikarym w Jabłonkowie, w Czechowicach, w Zebrzydowicach i w Boguminie. Tutaj oprócz katechetury zlecono mu w pierwszych latach wojny światowej opiekę duszpasterską nad szpitalami i transportami wojskowymi. W 1917 r. otrzymał lżejszą pracę w Zarzeczu.
Jednocześnie pomagał ks. Londzinowi w pogłębianiu świadomości narodowej wśród ludu cieszyńskiego i naraził się na niełaskę u rządu austriackiego i Komory Cieszyńskiej. 1 września 1917 powierzono mu administrację, a następnie nadano mu instytucję kanoniczną na parafię w Górkach Wielkich. 20 maja 1929 objął parafię w Kończycach Wielkich i Haźlachu. 11 września 1939 został wprost z kościoła przez gestapowców zabrany do obozu w Sachsenhausen. Stamtąd przetransportowano go 14 czerwca 1940 do Dachau (nr obozowy 22433), a 18 maja 1942 wywieziono go wraz z większą grupą na zagazowanie.