Pierścień, pektorał i inne insygnia

Ks. Jacek M. Pędziwiatr

publikacja 02.01.2014 11:52

Wraz z konsekracją nowy ordynariusz diecezji bielsko-żywieckiej przyjmie insygnia biskupie, zwane także pontyfikaliami. Część z nich będzie używał tylko podczas liturgii, niektóre zaś pozostaną stałym elementem jego stroju.

Pastorał, mitra, pierścień - znaki pasterskiej władzy, będą towarzyszyć biskupowi podczas jego liturgicznej posługi. Na zdjęciu: bp Piotr Greger w czasie bierzmowania Pastorał, mitra, pierścień - znaki pasterskiej władzy, będą towarzyszyć biskupowi podczas jego liturgicznej posługi. Na zdjęciu: bp Piotr Greger w czasie bierzmowania
Alina Świeży-Sobel /GN

Pierwszym znakiem godności biskupiej jest pierścień. Ksiądz biskup będzie go nosił na serdecznym palcu prawej dłoni. Pierścień jest znakiem zaślubin biskupa z diecezją. Nawiązuje do oblubieńczej miłości, jaką Chrystus darzy swój Kościół. Okrągły przekrój pierścienia wskazuje na brak początku i końca, tak jak miłość Chrystusa jest wieczna i niezmienna. Wieczność i niezmienność określa też duchową i pasterską relację biskupa i powierzonej mu diecezji.

Pierścień

jako znak władzy świeckiej pojawił się w Hiszpanii w VII wieku. Od XI wieku wręczany jest także biskupom. Niegdyś pełnił on także funkcję pieczęci: odciskany w gorącym wosku był traktowany jak podpis władcy czy też biskupa, uwierzytelniający dokument, pod którym taką pieczęć złożono. Niegdyś biskupi nosili pierścienie tylko podczas czynności liturgicznych. Przepisy z 1984 roku nakazują, by biskup nosił pierścień zawsze, także spełniając obowiązki pozaliturgiczne.

Drugim widocznym znakiem władzy biskupiej jest pektorał - krzyż noszony na sercu. Jest znakiem opieki Chrystusa, ale też przypomina najważniejszą treść tego, do głoszenia czego powołany jest biskup: Chrystusa i to ukrzyżowanego. Dawniej w biskupich pektorałach instalowano relikwie świętych, traktując je jako obronę przed zakusami wrogów wiary. Współcześnie zrezygnowano z tego elementu krzyża biskupiego. Niegdyś noszenie pektorału było oznaką pobożności. Od XVI wieku noszenie krzyża na piersi jest obowiązkiem biskupów. Na co dzień, podczas zwykłych czynności biurowych czy podróży, biskupi często ubierają zwykłą, czarną  sutannę - taką, jaką nosi każdy kapłan. To właśnie pierścień i pektorał stanowią swego rodzaju znaki rozpoznawcze biskupa, który na co dzień nosi zwykłą sutannę.

 

Piuska

jest małą, okrągłą czapeczką koloru fioletowego, nakrywającą czubek głowy biskupa, zarówno w czasie sprawowania liturgii jak i poza nią. Na środku piuski znajduje się mała pętelka, by łatwiej było piuskę zdjąć z głowy. Piuska miała niegdyś znaczenie praktyczne - chroniła przed wychłodzeniem i przeciągami. Dziś najczęściej pozostaje jej jedynie funkcja symboliczna. Oznacza obłok Bożej Obecności i Bożej opieki nad tym, który ją nosi. Przywołuje na pamięć obłok, który spoczął na Syjonie, gdy król Dawid sprowadził Arkę Przymierza do Jerozolimy (2 Krn 5,13), obłok, z którego Bóg mówi o Jezusie: „To jest mój syn umiłowany, Jego słuchajcie” (Mt 7,5), jest też pamiątką włożenia rąk w obrzędzie konsekracji i znakiem Ducha Bożego, mocą którego dokonuje się biskupie przepowiadanie.

Biskup nosi piuskę w czasie liturgii i poza nią, choć nie jest ona - jak pektorał i pierścień - obowiązkowym elementem stroju biskupiego. Bez tego nakrycia głowy biskup sprawuje Eucharystię - od modlitwy nad darami, do zakończenia Komunii św.

 

Mitra,

zwana również infułą, jest liturgicznym nakryciem głowy biskupa. To rodzaj czapki, złożonej z dwóch połówek w kształcie trójkąta, połączonych materiałem. Z tylnej części mitry opadają swobodnie na kark i plecy biskupa dwie wstęgi, oznaczające człowieka, obdarowanego wyczuciem smaku i kultury religijnej, dyskrecji i powściągliwości. Rozdwojenie mitry oznacza zaś tego, który zna Stare i Nowe Przymierze. Odczytywane jest także, jako oznaka człowieka, który stoi na straży przykazań, jakie Bóg wypisał na dwóch kamiennych tablicach. Rozdwojenie mitry może także przypominać o dwóch naturach - ludzkiej i boskiej - Chrystusa, o dwóch wymiarach życia ludzkiego: cielesnym i duchowym, a także o doczesnej i wiecznej misji Kościoła, którego cząstka została powierzona biskupowi.

Mitrę biskup nosi tylko podczas czynności liturgicznych. Zakłada ją na czas procesji - na przykład wejścia i wyjścia czy też procesji z darami - podczas głoszenia kazania i udzielania błogosławieństwa.

 

Pastorał

Oznaką władzy pasterskiej biskupa jest pastorał. Jest pamiątką laski, jaką w czasach biblijnych posługiwali się pasterze. Przypomina też laskę, którą Mojżesz otrzymał od Boga (Wj 4,20) i używał jej, by dokonywać znaków wobec faraona (Wj 7,8-22), przy przejściu przez Morze Czerwone (Wj 14,16-17) i przy wyprowadzeniu wody ze skały (Wj 17,5-7). Pastorał biskupi jest znakiem mocy Bożej oraz władzy pasterskiej i prorockiej. Pastorał składa się z trzech części. Górna, zakrzywiona, przypomina nieco hak i oznacza troskę o powrót do owczarni Kościoła tych, którzy się oddalili. Środkowa - długa i prosta - kojarzy się z filarem i wskazuje na biskupa, jako podporę i fundament wiary w diecezji. Wreszcie sam dół, zwężający się, czasami nawet ostro zakończony, oznacza konieczność napominania a nawet karcenia grzeszników.

Biskup używa pastorału podczas sprawowania liturgii. Zawsze trzyma go w lewej ręce, by prawą móc błogosławić wiernych.

Nie przez cały czas trwania liturgii biskup używa mitry i pastorału. Wówczas, gdy nie są one potrzebne nie odkłada się ich jednak gdzieś na bok. Trzymają je specjalnie do tego wyznaczeni ministranci, zwani insygniarzami. A ponieważ powierza się im oznaki świętej władzy biskupiej, mitrę i pastorał trzymają nie gołymi rękami, ale przez welon. To oznaka czci i szacunku. W podobny sposób starożytna ikonografia ukazuje męczenników, który gałązki palm, symbolizujące ich męczeństwo, trzymają również przez welon, na znak czci dla daru Bożego, jaki został im powierzony.